Op zoek naar graven uit de ijzertijd
Even terug waren twee archeologen en een grondwerker druk in de weer op de site van Achter de Bist. In de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw kwam namelijk al aan het licht dat het terrein historisch-archeologisch interessant is, want onderzoekers deden toen al verschillende ontdekkingen. Enkele grafurnen uit de vroege ijzertijd (700 – 450 v.C.) waren toen de meest opvallende vondsten. Archeologen Julie en Leslie zetten dat werk nu verder.
Wij kregen de kans om Julie en Annelies, zaakvoerder die het archeologische project coördineert, te interviewen en die insights delen we graag met jullie.
Een archeologisch onderzoek is een standaardprocedure voor bepaalde projecten. Bij grotere terreinen, zoals het terrein van Achter De Bist, wordt bij de aanvraag van de omgevingsvergunning een archeologische bureaustudie opgemaakt. De betrokken archeoloog kijkt dan naar de landschappelijke ligging en de historisch-archeologische achtergrond van de omgeving.
Tijdens deze fase kwamen we al te weten dat er in de jaren 70 en 80 van vorige eeuw op het terrein Achter De Bist verschillende archeologische ontdekkingen hadden plaatsgevonden. Enkele grafurnen uit de vroege ijzertijd (700 – 450 v.C.) vormden de meest opvallende vondsten. De werken van vorige eeuw brachten ook een kleine hoeveelheid materiaal uit de late middeleeuwen en de nieuwe tijd aan het licht. Gezien dit archeologische potentieel diende een vooronderzoek plaats te vinden op het terrein zelf.
We starten met een proefsleuvenonderzoek, dan graven we parallelle sleuven verspreid over het projectgebied. Zo kunnen we nagaan of er effectief nog meer archeologische resten bewaard zijn gebleven. Dat bleek het geval te zijn en een opgraving was noodzakelijk.
Voor de opgravingen werken we met werkputten van 10 m breed. In deze put graven we machinaal de bovengrond weg tot op het archeologisch niveau. Indien er relevante resten worden aangetroffen worden deze eerst opgeschoond met de schop en het truweel.
Vervolgens fotograferen we alles uitgebreid en maken we tekeningen van de graven. De sporen worden beschreven in een sporenlijst. Nadien meten we alles in met een GPS, om achteraf overzichtsplannen van de opgraving te kunnen opstellen. De sporen worden vervolgens handmatig verder onderzocht. We verzamelen de volledige inhoud van de grafkuil zodat we zeker niets over het hoofd zien. De urnen zelf nemen we mee voor verder onderzoek. Na het afwerken van een werkput schuiven we op naar het volgende gedeelte van het terrein, tot we alles onderzocht hebben.
Na het veldwerk, worden de vondsten en sporen verder bestudeerd en gedateerd. Op die manier komen we tot een reconstructie van de activiteiten die op de site hebben plaatsgevonden. We plaatsen deze dan in hun tijdskader en vergelijken ze met gelijkaardige sites in de omgeving. Uiteindelijk schrijven we alle opgravingsresultaten neer in een eindverslag, dat wordt gepubliceerd op het loket van het agentschap Onroerend Erfgoed.
We hebben op dit moment een tiental graven uit de ijzertijd opgegraven. In drie graven vonden we ook (quasi) intacte urnen.
Behalve de funeraire contexten vonden we ook enkele paalkuilen. Dat zijn kleine verkleuringen in de ondergrond die erop wijzen dat er ooit een houten constructie op die plek heeft gestaan. Het hout is ondertussen vergaan, maar heeft wel een verkleuring van de bodem nagelaten.
Tot slot hebben we ook een bierkelder gevonden, maar die hebben we nog niet archeologisch kunnen onderzoeken. Dat staat in januari op de agenda. Maar historische bronnen en kaarten tonen alvast aan dat een deel van brouwerij Vergouwen op het projectgebied was gevestigd. De bierkelder maakte deel uit van de brouwerij en dateert uit de 19de eeuw.
Alle vondsten hebben wij meegenomen voor verder onderzoek. In eerste instantie zullen we alles wassen. Daarna kunnen we de vondsten verder bestuderen. De inhoud van de graven en urnen wordt uitgezeefd en uitgesorteerd. In de grafkuilen en urnen zitten namelijk ook crematieresten.
Een fysisch antropoloog zal die verder bestuderen. Bij een goede bewaring van het graf is het namelijk mogelijk om na te gaan hoe oud de overledene was, welk geslacht hij/zij had, of er eventuele kwetsuren of ziektes herkend kunnen worden enzoverder. Behalve de crematieresten kunnen in de urnen ook nog giften aan de overledenen zijn meegegeven.
Nadat alle materiaal bestudeerd is, wordt alles zorgvuldig verpakt en van de juiste labels voorzien. Daarna gaan de vondsten naar het archeologisch depot van de stad Antwerpen. Zij kunnen alles bewaren volgens de regels van de kunst. Ook de vondsten uit de jaren 70 en 80 worden hier trouwens bewaard. Op die manier blijven alle vondsten van de site bij elkaar.
De site in Wilrijk is enigszins uitzonderlijk, want ze vormt op dit moment het enige bewijs voor menselijke aanwezigheid in de vroege-ijzertijd te Wilrijk.
Persoonlijk vind ik dergelijke funeraire sites altijd bijzonder. Graven vertellen namelijk niet alleen iets over de grafrituelen, maar ook heel veel over de samenleving. Schriftelijke bronnen focussen vaak op een bepaald deel van de samenleving, meestal de elite, waardoor andere bevolkingsgroepen onderbelicht blijven.
Via de studie van menselijke resten komen we erg veel te weten over de gehele bevolking: sterfteleeftijden, geslacht, sociale positie, ziektes, verwondingen, voedingspatronen, verwantschappen enz. Bovendien wijst de zorg die besteed werd aan de graven in Wilrijk erop dat er zeer bewust met het afscheid werd omgegaan. De Bist is dus niet alleen vandaag een woonomgeving waar het aangenaam wonen is, dat was het ook al in de ijzertijd.
